ΕΙΝΑΙ Η ΨΥΧΗ ΕΝΙΑΙΑ ΜΕ ΤΟ ΣΩΜΑ, Ή ΔΙΑΦΕΡΕΙ ΕΝΤΕΛΩΣ ΑΠ’ ΑΥΤΗ;

Ερωτήματα: Τι είναι η ψυχή; Πού υφίσταται; Μήπως δεν υφίσταται καθόλου, αφού, ενδεχομένως, δεν έχει υλική υπόσταση; Υπάρχει ψυχή μόνον στον άνθρωπο ή μήπως και στα ζώα; Μήπως υπάρχει και στα φυτά; Μήπως υπάρχει μια ευρύτερη ψυχή μέσα στο σύμπαν; Διαφέρει η ανθρώπινη ψυχή από την ψυχή των ζώων και των φυτών; 

Πρότασις Αριστοτέλους (Περί Ψυχης): με το έργο αυτό ο φιλόσοφος έθεσε τα θεμέλια της επιστημονικής Ψυχολογίας. Εκεί, ο Αριστοτέλης, διακρίνει τρία είδη ψυχής α) την θρεπτική ψυχή των φυτών, β) την αισθητηριακή ψυχή των ζώων και γ) τη νοητική ψυχή του ανθρώπου: 

«Η ψυχή είναι η πρώτη τέλεια πραγματικότητα ενός φυσικού σώματος το οποίο δυνάμει κατέχει ζωή» (Περί Ψυχής 412a 27 – 28)

Πρότασις Πλάτωνος: Κατά τον φιλόσοφο η ψυχή έχει φυλακιστεί προσωρινά μέσα στο σώμα, και μόνον με το θάνατο απελευθερώνεται και οδηγείται στον φυσικό της τόπο. Εφόσον η ψυχή είναι αθάνατη («πασα ψυχή αθάνατος»), διαφέρει εντελώς από το θνητό σώμα· αλλά στον επίγειο κόσμο δεν θα βρούμε πουθενά μια ψυχή ανεξάρτητη από κάποιο σώμα. 

ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΩΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

• Η φράση «έχω ένα σώμα» και η φράση «είμαι το σώμα μου»: στη μεν πρώτη φράση το συνειδησιακό υποκείμενο (έχω ε γ ώ) μεταβαίνει σε ένα αντικείμενο (ένα σ ώ μ α), στη δε δεύτερη φράση το υποκείμενο (είμαι ε γ ώ) είναι το ίδιο με το αντικείμενό του (το σ ώ μ α μου). 

• Η φράση «Εάν σκεφτώ το σώμα μου, παύει να είναι δικό μου» (Gabriel Marcel): η σκέψη μου με αποξενώνει από το σώμα, γιατί σκεπτόμενος σκέπτομαι κατ’ ανάγκην κάτι, γίνεται δηλαδή αντι-κείμενο (κείται απέναντι μου), και, άρα, τίθεται έξω από μένα. Παύει, λοιπόν, να είναι δικό μου. 

• Η άποψη του Πάνου Ξένου (1989): «σε κατέχω, σώμα μου, δεν σ’ εξουσιάζω. Σ’ εξουσιάζουν οι χούντες που σε μαυρίζουν με τις κλωτσιές τους, σ’ εξουσιάζουν οι πόλεμοι με τις σφαίρες τους, τις βόμβες τους, τα χημικά τους, την πείνα τους. Σ’ εξουσιάζουν οι πυρκαγιές, οι θύελλες, οι πλημμύρες, οι σεισμοί. Σε κατέχω, σώμα μου, δεν μου ανήκεις. Ανήκεις στον χρόνο, με την άνθιση και τη φθορά»: Εμείς είμαστε κάτοχοι μόνον των σωμάτων, όχι όμως και εξουσιαστές και πραγματικοί ιδιοκτήτες. Το σώμα μας είναι αφημένο σε οτιδήποτε μπορεί να το προσβάλλει, να το αλλάξει, να το καταστρέψει. Πάνω απ’ όλα, όμως, ανήκει στο χρόνο, μεσα από τον οποίον κάνει τον κύκλο της η ψυχή. 

ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΣΩΜΑΤΟΣ ΕΝ ΣΧΕΣΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΨΥΧΗ

• Η φράση «το σώμα είναι η φυλακή της ψυχής» και η φράση «το σώμα είναι ο ναός της ψυχής μου»: Στην πρώτη περίπτωση το σώμα είναι αρνητικά χαρακτηρισμένο (φυλακή), ενώ στη δεύτερη περίπτωση είναι θετικά χαρακτηρισμένο (ναός). Πάνω σ’ αυτό ο Νίκος Ορφανίδης λέγει: «το σώμα στη χριστιανική εμπειρία παύει να είναι ΄΄σήμα της ψυχής΄΄, όπως το θέλει η παράδοση του αρχαίου φιλοσοφικού δυϊσμού. Τώρα προβάλλει η ενότητα ψυχής και σώματος, μια ενότητα μυστική. Σώμα και ψυχή συνάπτονται και αγιάζονται μέσα από μια προοπτική κατ’ εξοχήν μεταφυσική». 

α) επιχειρήματα κατά της ενότητας ψυχής και σώματος

• Η ψυχή διαφέρει παντελώς από το σώμα, κατά τον Rene Descartes, διότι δεν είναι υλική και δεν εκτείνεται μέσα στον χώρο (res extensa). 

• Σώμα ακριβώς είναι η έκταση στο χώρο, κατ’ αντίθεσιν με την ψυχή που κείται εν χρόνωι, θυμάται δηλαδή το παρελθόν της και μπορεί να προβλέπει ή και να προετοιμάζει το μέλλον της. Ζει μεσα στον τρισδιάστατο ιστορικό χρόνο, ενώ το υλικό σώμα υπάρχει μόνο στιγμιαία. 

• Το σώμα διαφέρει από την ψυχή, διότι τρέφεται μόνο με υλικά στοιχεία, ενώ η ψυχή ανατρέφεται μ συναισθήματα και με νοήματα. 

β) επιχειρήματα υπέρ της ενότητας ψυχής και σώματος

• Ψυχή και σώμα είναι ένα, διότι και τα δύο πάλλονται (Ηρακλείτου απ. B51, Diels – Kranz). Πάλλονται μεν διαφορετικά, αλλά δεν είναι διαφορετικά όντα.

• Ψυχή και σώμα είναι ένα, κατά τον Πλωτίνο, διότι το σύμπαν είναι μια ζώσα ενότητα που δίνει ζωή σε όλα τα όντα, ακόμα και σε κείνα που μας φαίνονται άψυχα, λ.χ. τα φυτά, ενώ μοιάζουν σε μας άψυχα, ωστόσο αντλούν από τη γη την ικανότητα να τρέφονται και να γεννούν με τη σειρά τους άλλα φυτά. 

• Ψυχή και σώμα είναι ένα, διότι, κατά τον F. Ravaisson, και τα πλέον «άψυχα» σώματα φθείρονται μεταπίπτοντας σε άλλα σώματα. Η μετάπτωση, η μετενσάρκωση θα έλεγε κανείς, είναι στοιχείο που δείχνει εντός τους μια ψυχική δύναμη που τα ωθεί ακριβώς προς τη φθορά και την αλλαγή, αφού και η τάση προς τη φθορά είναι ένα είδος ζωής.

http://www.ideografhmata.gr