Η αυταπάτη του καθρέφτη - OneMagazino

Breaking

OneMagazino

www.magazino1.blogspot.gr

add

Σάββατο, Νοεμβρίου 23, 2013

Η αυταπάτη του καθρέφτη

Όταν για πρώτη φορά ένα παιδί βλέπει τον εαυτό του στον καθρέφτη σκιρτά από χαρά, θριαμβευτικά, σαν να βρίσκεται μπρος σε μια θαυμάσια ανακάλυψη. Αλλά τι σημαίνει για εκείνο αυτή η εικόνα; Και πότε αναγνωρίζει αληθινά τον εαυτό του σ' αυτή την εικόνα;

 Ο καθρέφτης ασκεί μια γοητεία εντελώς ιδιαίτερη στα μωρά, γύρω στους οχτώ, εννέα μήνες. Μερικές φορές και νωρίτερα. Στην αγκαλιά ή όρθιο στην περπατούρα του, το μωρό μπρος στον καθρέφτη δίνει σημάδια ανυπομονησίας για να πλησιάσει το είδωλό του για να το αγγίξει. Κινείται για να συγκρίνει τις κινήσεις του με εκείνες του <<άλλου>>. Αλλά προπάντων ενθουσιάζεται με αυτό το παιχνίδι: έκρηξη χαράς, δοκιμάζει σχεδόν ένα αίσθημα θριάμβου.
 Αλλά τι ανακαλύπτει το παιδί μέσα στον καθρέφτη; Τι αντιπροσωπεύει για κείνο, καθώς είναι τόσο μικρό, το είδωλό του στον καθρέφτη; Και γιατί του προξενεί τόση χαρά, τόσο ενθουσιασμό; Μα είναι καθαρό, σκεφτόμαστε:  είναι ευτυχισμένο γιατί βλέπει για πρώτη φορά τον εαυτό του, όπως τον βλέπουν οι άλλοι. Γιατί, μέσα στον καθρέφτη, αναγνωρίζει τον εαυτό του. Ωστόσο όμως, αυτή η εντύπωση που δοκιμάζουν όλοι οι γονείς μπρος τις πρώτες χαρούμενες εκδηλώσεις του παιδιού τους είναι μόνο μια αυταπάτη:  μια απατηλή εντύπωση, όπως είναι απατηλή η εικόνα στον καθρέφτη. Σ' αυτή την πρώτη φάση της νηπιακής ανάπτυξης το παιδί περνά το είδωλό του για κάτι το πραγματικό : ένα άλλο παιδί σαν κι εκείνο, αλλά που δεν είναι εκείνο και που παίζει μαζί του επαναλαμβάνοντας  τις κινήσεις του, πίσω από ένα γυάλινο τοίχωμα. Αδύνατον πράγματι να έλθεις σε επαφή μαζί του, να το αγγίξεις: ένα τοίχωμα αόρατο, διάφανο, τα χωρίζει. Αλλά το παιχνίδι είναι εξίσου ωραίο.Τι χαρά πράγματι να συναντάς ένα άλλο παιδάκι  μικρό -μικρό, ακριβώς όπως κι εκείνο. Ένα <<άλλο>> διαφορετικό από όλους τους άλλους. Και δεμένο τόσο στενά μαζί του από ένα αόρατο νήμα, ώστε να αντανακλά όλες του τις κινήσεις, όλες του τις εκφράσεις, όλες του τις χειρονομίες!
  <<Εγώ είμαι ακριβώς σαν κι εκείνο. Εκείνο ακριβώς σαν κι εμένα>>, σκέφτεται το παιδί κοιτάζοντας την αντανάκλαση της δικής του εικόνας. Αλλά ο καθρέφτης, το ξέρουμε, είναι και μια πηγή  αυταπάτης και για το μικρό παιδί όλα συμβαίνουν πράγματι σαν πίσω από τον καθρέφτη να υπήρχε πραγματικά κάποιος, ένα άλλο πλάσμα τόσο ίδιο μαζί του , ώστε να είναι σχεδόν ένας μικρός σωσίας. Ο μικρός του <<διπλασιασμός>>. Και να λοιπόν που προσπαθεί να το αγγίξει, να παίξει μαζί του, να του δώσει ένα φιλί ή ένα χάδι.... Το παιδί, εν ολίγοις, δεν αναγνωρίζει ακόμη τον εαυτό του εντελώς στον καθρέφτη: εκείνο που δοκιμάζει είναι αντίθετα μια περίεργη αίσθηση διπλασιασμού, που επιστρέφει μερικές φορές και στην ενήλικη ζωή. Η ίδια αίσθηση που δοκιμάζουμε, όταν βρεθούμε απροσδόκητα μπρος στο είδωλό μας, σε μια βιτρίνα, σ' ένα καθρέφτη: μια στιγμή αμφιβολίας, έκπληξης, πριν αναγνωριστούμε, σαν αυτή η εικόνα να ήταν ταυτόχρονα κάτι το ξένο όσο και οικείο:<<Για δες, εγώ είμαι αυτή;>>  Για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου έμοιαζε η εικόνα κάποιου άλλου: αλλά με κάτι το ασαφώς περίεργο, που για μια στιγμή μας τάραξε. Δεν εκπλήσσει λοιπόν που ένα μικρό παιδί δυσκολεύεται να αναγνωρίσει τον εαυτό του στον καθρέφτη. Όχι μόνο του  ξεφεύγει η ψευδαίσθηση της εικόνας που του φαίνεται πραγματική, αλλά στους οχτώ, εννέα μήνες του λείπει ακόμη μια συνείδηση του εαυτού του, μια νοητική εικόνα εσωτερική, ώστε να ταυτιστεί με εκείνην που του προσφέρει ο καθρέφτης. Θα χρειαστεί χρόνος πριν αναγνωρίσει μέσα στον καθρέφτη τον εαυτό του αληθινά. Και το αποδεικνύουν οι πολυάριθμες μελέτες για το <<στάδιο του καθρέφτη>> και τη σημασία του στην ψυχολογική ανάπτυξη του  παιδιού που διεξάγονται από διάφορους μελετητές ήδη από τις αρχές του 1800. Ο πρώτος που ασχολήθηκε μ' αυτές τις έρευνες ήταν ο Άγγλος νατουραλιστής Κάρολος Δαρβίνος ο οποίος, εκτός της επανάστασης που επέφερε στην αντίληψη του ανθρώπου όντος και του κόσμου με τη θεωρία του για την εξέλιξη, υπήρξε επίσης και υποκινητής της σύγχρονης ψυχολογίας. Συγκρίνοντας της αντιδράσεις του γιου του στον καθρέφτη, όταν ήταν εννέα μηνών, με τις αντιδράσεις μιας μαϊμούς , ο Δαρβίνος ήταν ο πρώτος που παρατήρησε ότι ενώ  το παιδί αντιδρούσε στην θέαση της εικόνας του με συγκινησιακές εκδηλώσεις χαράς, ενδιαφέροντος , σαν να αναγνώριζε τον εαυτό του, η μαϊμού παρότι είχε μια κινητική και λειτουργική νοημοσύνη ανώτερη από εκείνη του μωρού τη συγκεκριμένη στιγμή, περιοριζόταν σε ένα είδος <<ελέγχου>> της πραγματικότητας της εικόνας: και καθώς την αναγνώριζε σαν απατηλή, όχι συγκεκριμένη, έπαυε να ενδιαφέρεται.
  Από αυτές τις πρώτες παρατηρήσεις του Δαρβίνου πήρε το ερέθισμα ο ψυχαναλυτής Γάλλος Jacqes Lacan το 1937, εμβαθύνοντας στις ψυχολογικές πλευρές του φαινομένου στην περίφημη πια μελέτη του για το <<Στάδιο του Καθρέφτη>>, που περιορίζεται όμως στην πρώτη νηπιακή εμπειρία.
  Μόνο το 1947 ένας άλλος διάσημος Γάλλος ψυχολόγος, ο Rene Zajjo, συνέχισε τις γοητευτικές ανακαλύψεις του Δαρβίνου και του Lacan, επεκτείνοντας τα πειράματα σε μεγαλύτερα παιδιά: και για εκείνων επίσης το πρώτο αντικείμενο παρατήρησης υπήρξε ο γιος του, δυόμιση χρόνων.
  Ήταν μια έκπληξη για εκείνον να αντιληφθεί ότι το παιδί δεν αναγνωριζόταν καθόλου σε εκείνη τη φιγούρα που το κοιτούσε από τον καθρέφτη. Αντίθετα έδειχνε αμήχανα ταραγμένος. Και ταράχτηκε και ο Zajjo, που άφησε τα πειράματα. <<Πως να μην εκπλαγώ ως ψυχολόγος, και να μην ανησυχήσω ως πατέρας;>> έγραψε είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, όταν αποφάσισε τέλος να αντιμετωπίσει το ίδιο θέμα με ελεγχόμενα επιστημονικά πειράματα που τα διεξήγαγε σε εκατοντάδες παιδιών και σε 18 ζευγάρια μονοζυγωτών διδύμων. Πειράματα που επιβεβαιώνουν τη μακρινή του παρατήρηση πάνω στον γιο, που τώρα ήταν ένας ενήλικος άντρας.
  Παρατηρεί ο Rene Zajjo: <<Είναι μόνο γύρο στην ηλικία των τριών χρόνων που το παιδί διαμορφώνει μαι εικόνα εαυτού κι εσωτερική, νοητική: και μόνο τότε μπορεί να την κάνει να συμπίπτει με εκείνη την φυσική, την οπτική που του προσφέρει ο καθρέφτης>>. <<Αυτός είμαι εγώ!>>, λέει τότε.Και αυτή η αναγνώριση συνοδεύεται και από μια άλλη μεγάλη  κατάκτηση: ο καθρέφτης δημιουργεί απατηλές εικόνες, που είναι μόνο η αντανάκλαση της πραγματικότητας, όχι ένα συγκεκριμένο <<αντίγραφό>> της.
  Παύουν έτσι άλλες συμπεριφορές τυπικές των παιδιών που είναι πριν από αυτό το στάδιο: το γύρισμα πίσω από τον καθρέφτη πριν απ' όλα. Πριν να αναγνωρίσει τον εαυτό του μέσα στον καθρέφτη, δεν υπάρχει παιδί που να μην νιώθει τον πειρασμό να πάει πίσω από τον καθρέφτη, για να δει ποιος είναι εκεί, με σάρκα και οστά, πίσω από αυτό το αόρατο τοίχωμα. Όχι μόνο, αλλά αν κάποιος στέκεται πίσω από την πλάτη του, και το καλεί, το παιδί δεν απευθύνεται πια στο είδωλο του καθρέφτη ούτε, πολύ λιγότερο, προσπαθεί να φτάσει το πρόσωπο που βρίσκεται στον καθρέφτη: αλλά στρέφεται προς το μέρος εκείνου που το καλεί. Το πιο σημαντικό πείραμα ε είναι εκείνο <<της κηλίδας>>: αν του ζωγραφίσουμε πάνω την μύτη κηλίδα από κραγιόν και του πούμε: << Καθάρισέ την>>, το παιδί δεν πλησιάζει πια στον καθρέφτη, προσπαθώντας να τη σβήσει από τη μύτη του άλλου παιδιού, αλλά την αφαιρεί από το πρόσωπό του, παρατηρώντας σωστά το σημείο στο είδωλό του στον καθρέφτη. Η οπτική απάτη παίρνει τέλος. Και το παιδί, κοιτάζεται το ίδιο στον καθρέφτη. 

ΠΗΓΗ:  περιοδικό - Παιδί και νέοι γονείς.

Δεν υπάρχουν σχόλια: